Wątroba to pięciokilogramowy organ umiejscowiony centralnie w jamie brzusznej konia. Odpowiada za podstawowe procesy biochemiczne, a jej zdolności regeneracyjne sprawiają, że objawy chorobowe związane z jej dysfunkcją nie są częste. Problemy pojawiają się w przypadku, kiedy od 60 do 75% wątroby zostaje uszkodzone. Stan taki może zagrażać życiu konia, a także wymagać starannego i długoterminowego leczenia, włączając w to odpowiednią dietę. Jak jednak rozpoznać i zapobiegać niewydolności wątroby u naszego wierzchowca?
Wątroba pełni kluczową rolę w procesach trawiennych i jest przede wszystkim zaangażowana w regulację dystrybucji składników odżywczych. Organ tez działa jako zorganizowana fabryka podzielona na działy, w których jedne zajmują się metabolizowaniem pokarmu na energię, inne produkują składniki odżywcze wysyłane do tkanek obwodowych, a jeszcze inne kolekcjonują je w celu późniejszego wykorzystania. Cały system odpowiada więc za utrzymanie prawidłowego poziomu składników odżywczych we krwi, jej filtrowanie i krzepnięcie, ale także syntezę białek, regulację hormonów czy wspomaganie układu odpornościowego. I choć wątroba jest organem mocno odpornym na uszkodzenia, to zdarza się, że upośledzenie jej działania może nieść poważne konsekwencje.
Weterynaryjne Laboratorium Diagnostyczne Uniwersytetu Kentucky (ang. The University of Kentucky Veterinary Diagnostic Laboratory UKVDL) zakwalifikowało zapalenie wątroby jako najczęściej diagnozowaną chorobę wątroby u koni (6-10 przypadków na rok). Jest najczęściej związana kontaktem z toksynami. Typowymi roślinami trującymi dla konia są np. koniczyna białoróżowa, proso rózgowate czy krotolaria rózgowata. Jeżeli koń spożyje wystarczającą ilość tych roślin lub chwastów, może u niego dojść do ostrej niewydolności wątroby. Odpowiednie zarządzanie pastwiskiem i otoczeniem konia jest kluczowe, aby upewnić się, że koń nie jest narażony na toksyczne niebezpieczeństwo. Poza toksynami za uszkodzenie wątroby odpowiadają takie stany patologiczne jak choroba Tyzzera (wywołana przez bakterie Clostridium piliforme, śmiertelna u źrebiąt), adiopatyczna ostra choroba wątroby (często związana z antytoksyną tężcową) czy lipoliza wątroby (nagromadzenie tłuszczu w wątrobie, w ponad połowie przypadków jest śmiertelna i częściej występuje u kucyków i osłów, zwłaszcza jeśli mają nadwagę ).
Objawy kliniczne niewydolności wątroby są niespecyficzne i zmienne. Najczęściej jednak jako pierwsza pojawia się znacząca utrata masy ciała, gorączka, żółtaczka czy kolka. Kolejno obserwowane są zmiany związane z układem nerwowym (tzw. encefalopatia wątrobowa). Zburzenia behawioralne z jakimi można się spotkać to między innymi oznaki depresji, kręcenie się kółko, bezcelowe chodzenie, częste ziewanie czy łagodna ataksja. W zaawansowanych przypadkach rozwija się senność i otępienie. Postępując choroba wątroby może także sprzyjać zachowaniom agresywnym. Problemy neurologiczne wynikają z niezdolności uszkodzonej wątroby do usuwania amoniaku z krwi. Substancja ta może łatwo przedostać się do mózgu, ponieważ przenika przez barierę krew-mózg. Powoduje to rozrost komórek mózgowych i powstanie obrzęku, który utrudnia dopływ energii do tego kluczowego organu. Konie doświadczające przewlekłych problemów z wątrobą rozwiną także nadwrażliwość na światło (możliwe oparzenia słoneczne, białe plamy na grzbiecie i karku, świąd ból, pęcherze, owrzodzenie). Będzie to wynikiem braku predyspozycji wątroby do przetworzenia zielonego barwnika roślin – chlorofilu. Dojdzie wówczas do odkładania się metabolitu pośredniego – filoerytryny, która reagując ze światłem słonecznym wytwarzać będzie toksyczne wolne rodniki, poważnie uszkadzające tkanki.
Odpowiednia suplementacja i żywienie koni z dysfunkcją wątroby mają kluczowe znaczenie w leczeniu choroby. W diecie ważne jest zmniejszenie poziomu przyjmowanego białka. Dorosłe konie z umiarkowanym dziennym wysiłkiem, na ogół potrzebują jedynie 8% białka w diecie. Jest ono łatwo dostarczane z dobrej jakości sianem czy trawą. Należy jednak unikać roślin takich jak lucerna czy koniczyna, które są bogate w białko. Niektórzy klinicyści zalecają siano owsiane. Istotna jest także dieta niskotłuszczowa. Wysłodki buraczane, kukurydza, sorgo i otręby pszenne mają korzystny stosunek aminokwasów rozgałęzionych do aminokwasów aromatycznych i są zalecane jako większość diety koni z chorobami wątroby. Ważne jest także uzupełnianie witamin z grupy B, kwasu foliowego czy witamin rozpuszczalnych w tłuszczach (A,D, E i K) – nie należy ich jednak suplementować w nadmiarze, ponieważ mogą się kumulować i mieć odwrotne do zamierzonych skutki. Leczenie kliniczne koni z chorobami wątroby często polega na podawaniu antybiotyków lub leków przeciwzapalnych (kortykosteroidów lun niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Suplementy dla koni z problemami wątrobowymi często natomiast zawierają ostropest plamisty – bogaty w sylimarynę, która ma działanie przeciwutleniające i chroniące wątrobę.
Choroby wątroby, organu o niezwykłych zdolnościach regeneracyjnych, mogą okazać się bardzo poważne, a w najgorszym przypadku mogą prowadzić do śmierci. Jedynym badaniem diagnostycznym mogącym dać jednoznaczną odpowiedź na temat rokowań i stanu konia jest biopsja wątroby. Odpowiednia terapia i wprowadzona dieta mogą pomóc chorym koniom odzyskać lub utrzymać odpowiednią funkcję wątroby.
Justyna Kornicka
